Jest jednym z najstarszych miast europejskich. Dawniej położone było na siedmiu wzgórzach nad Tybrem: Palatyn, Kapitol, Wyminat, Eskiwilin, Caelius, Kwirynał, Awentyn. Obecnie swymi granicami sięga daleko poza obręb starożytnego Rzymu.

Według legendy miasto zostało założone przez Romulusa ok. 753 r. p.n.e. Znaczący rozwój miasta nastąpił w okres republiki rzymskiej. W tym czasie Rzym władał basenem Morza Śródziemnego, a w okresie cesarstwa większością znanego ówcześnie świata.

Po upadku cesarstwa rzymskiego nastał kolejny okres w dziejach miasta zwany epoką papieży. Po okresach świetności i stagnacji miasto zostało w 1870 roku stolicą Włoch. Na przestrzeni stuleci w Rzymie zgromadzone zostały liczne zabytki i dzieła sztuki, na podstawie których można prześledzić wszystkie style architektonicznie i kierunki w sztuce.

Atrakcje turystyczne Rzymu

Koloseum

Budowę koloseum rozpoczął w 72 r. Cesarz Wespazjan, a ukończył jego syn Tytus w 80 roku. Obaj pochodzili z dynastii Flawiuszy. Stąd też pierwotnie budowlę nazywano Amfiteatrem Flawiuszy.
Nazwa Koloseum została nadana we wczesnym średniowieczu od znajdującego się w pobliżu budowli ogromnego posągu Nerona (gr. kolossos).

Jest to ogromna eliptyczna konstrukcja z widownią na około 50 tysięcy miejsc i z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz areną z systemem podziemnych korytarzy, w których znajdowały się pomieszczenia dla gladiatorów i dzikich zwierząt.

Widzowie zbierali się w nim, by oglądać walki gladiatorów, polowania na dzikie zwierzęta czy bitwy morskie (w tym celu obiekt napełniano wodą). W Koloseum mordowano również chrześcijan, co upamiętnia stojący obecnie wewnątrz budowli krzyż.

Do dnia dzisiejszego można zobaczyć zniszczoną czasem czteropiętrową konstrukcję. Na pierwszych trzech kondygnacjach zachowały się arkady, pomiędzy którymi znajdują się półkolumny. Najniższa w stylu doryckim, druga jońskim, a trzecia korynckim. Tworzące tym samym tzw. spiętrzenie porządków. Ostatnie piętro, wyższe niż pozostałe, tworzy lity mur z otworami okiennymi. Do Koloseum prowadziło 80 wejść usytuowanych pod dolnymi arkadkami.

Od połowy XVIII wieku obiekt jest otoczony opieką jako miejsce męczeństwa pierwszych chrześcijan. Wcześniej służyło za kamieniołom.

Forum Romanum

W starożytności forum było sercem miasta, gdzie toczyło się życie polityczne, kulturalne i handlowe. Pierwotnie teren form był podmokły i bagnisty. Prace melioracyjne wykonał król Tarquinio Prisco, umożliwiając tym samym późniejsze zagospodarowanie tego terenu.

Było to miejsce otoczone monumentalnymi bazylikami i świątyniami, a z czasem także kramami , sklepami. Na Foro Romano odbywały się również zgromadzenia ludowe i zebrania Senatu oraz wybory do rady miejskiej i ceremonie religijne. Wykonywano tu także wyroki sądu.

W 283 roku pożar zniszczył najpiękniejsze budowle znajdujące się na Forum, czyli monumentalny zespół świątyń i bazylik. Od tego momentu miejsce to zaczęło podupadać. Proces ten został zahamowany za czasów Dioklecjan, który nakazał odbudowę tego co spłonęło. Jednak po jego śmierci Forum nadal niszczało. Do upadku tego miejsca przyczynili się także mieszkańcy Rzymu, którzy grabili budulec i wykorzystywali go do budowy własnych domów i fortec.

Z biegiem czasu dawne serce Rzymu zamieniło się w ogromną łąkę w środku miasta, na której wśród starożytnych ruin pasło się bydło. Dopiero w 1700 r. wzrosło na nowo zainteresowanie tym terenem i rozpoczęto prace archeologiczne, które trwają do dnia dzisiejszego.

Do najcenniejszych budowli Forum należą: Bazylika Emilia, Świątynia Antonina i Faustyny, Kuria, Łuk Septymiusz Sewera, Świątynia Saturna, Bazylika Julia, Świątynia Kastora i Polluksa, Świątynia Boskiego Juliusa, Świątynia Westy, Dom Westalek, Świątynia Boskiego Romulusa, Bazylika Maksencjusz, Kościół S. Francesca Romana, Łuk Tytusa, Świątynia Wenus i Romy.

Święta droga

W starożytnym Rzymie Święta Droga prowadziła od wzgórza Velia przez Forum Romanum i kończyła się na wzgórzu Kapitolińskim. Była najbardziej znaną ulicą, którą przechodziły uroczyste procesje i orszaki..

Świątynia Westy

W świątyni płonął święty ogień, poświęcony Weście, bogini ogniska domowego. Był on stale podtrzymywany przez kapłanki (westalki). Wierzono bowiem, że jego zgaśnięcie może spowodować różne nieszczęścia. Wnętrze budynku podzielone było na dwie części. W jednej, dostępnej mieszkańcom, płonął ogień. Druga część sanktuarium przeznaczona była na świętości mające zapewnić bezpieczeństwo i pomyślność miasta. Posąg bogini umieszczony był w przedsionku.

Kuria

Kuria jest najlepiej zachowaną budowlą na Forum Romanum. Obiekt ten był miejscem zgromadzeń Senatu. Został wzniesiony z rozkazu króla Tuliusza Hostyliusza. W VII wieku zamieniono go na kościół. Wewnątrz obejrzeć można odnowioną marmurową posadzkę oraz marmurowe postumenty, na których umieszczane były drewniane krzesła Senatorów. Plac (tzw. Comitium) znajdujący się przed Kurią był miejscem zgromadzeń ludności rzymskiej, którzy wybierali członków rady miejskiej lub sędziów.

Łuk Konstantyna

Największy z rzymskich łuków stoi na trasie, którą przechodziły w starożytności pochody tryumfalne, miedzy wzgórzami Caelius i Palatyn. Zbudowany został w latach 312-315 dekretem Senatu i ludu rzymskiego dla upamiętnienia zwycięstwa nad Maksencjuszem na Ponte Milvio i uhonorowania dziesięciolecia sprawowania władzy przez cesarza Konstantyna.

Łuk posiada konstrukcje trójprzęsłową. Przeloty, na każdej fasadzie, rozdzielają cztery kolumny w porządku korynckim nad którymi, w attyce umieszczono posągi uosabiające podbite przez Trajana plemiona. Rzeźby pochodzą z czasów wspomnianego władcy. Pomiędzy posągami umieszczone zostały płyty reliefowe pochodzące z czasów Marka Aureliusza.
Nad bocznymi przelotami umieszczono po dwa medaliony pochodzące z czasów Hadriana. W przelocie bramy głównej, na ścianach bocznych, znajdują się płaskorzeźby batalistyczne pochodzące z Bazyliki Ulpia z Forum Trajana. Pozostałe płaskorzeźby zdobiące łuk wykonane zostały w czasie panowania Konstantyna.
Fryzy umieszczone pod medalionami, opasujące boczne przęsła łuku, przedstawiają historię wojny z Maksencjuszem. Medaliony na ścianach bocznych prezentują Dianę, Księżyc i Słońce. Z czasów Konstantyna pochodzą też wizerunki Wiktorii umieszczone nad głównym przelotem oraz postacie barbarzyńców stojących na bazie łuku.
Dzięki połączeniu w jednym zabytku rzeźb z różnych okresów można prześledzić rozwój rzeźby w okresie cesarstwa

Panteon

Panteon jest najlepiej zachowanym antycznym budynkiem Wiecznego Miasta. Ufundował go cesarz Hadrian w latach 118-125 n.e, na miejscu dwóch starszych budowli.

Panteon jest rotundą o średnicy 43,3 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany dwurzędowy portyk (16 kolumn w porządku korynckim) zwieńczony tympanonem. Kopuła budowli odlana jest z betonu z centralnym otworem (oculusem) o średnicy 9,0 m. Jest to jedyny otwór oświetlający wnętrze. Podniebienie kopuły było ozdobione kasetonami, a we wnękach stały posągi bogów.

Kapitol

Kapitol od najdawniejszych czasów był ośrodkiem politycznego, towarzyskiego i religijnego życia. U jego stóp kończyła się Via Sacra. Obecnie na szczycie wzgórza znajduje się Piazza del Campidoglio (Plac Kapitoliński). Plac zaprojektował Michał Anioł z polecenia papieża Pawła II. Otaczają go trzy płace: Pałac Konserwatorów, Senatorów i Pałac Nuovo.

Do Piazza del Campidoglio prowadzą kamienne stopnie, również projektu Michała Anioła, u podnóża których znajdują się dwa egipskie lwy. Natomiast na szczycie schodów umieszczone są dwa olbrzymiej wielkości posągi: Kastora i Poluksa stojących obok swoich koni.

Pośrodku interesującego wzoru elips i wolut, które Michał Anioł zaprojektował na szarej nawierzchni placu, wznosi się konny pomnik Marka Aureliusza. Wykonany jest z brązu w II w. n.e. i został sprowadzony z Lateranu przez papieża Pawła III, wbrew woli wspomnianego artysty.

Bazylika Św. Pawła za Murami

Jest jedną z czterech bazylik patriarchalnych znajdujących się na terenie Rzymu i Watykanu. Świątynia wybudowana została przy Via Ostiense, przez cesarzy Teodozjusza I, Arkadiusza i Walentyniana II w latach 386-440. Wzorowana była na bazylice św. Piotra na Watykanie.

Wzniesiona została w miejscu, gdzie wcześniej św. Lucyna pochowała ciało św. Piotra. Nad jego grobem powstała pierwotnie niewielka kapliczka, która przetrwała do czasu zbudowania bazyliki. W 1823 roku miał miejsce pożar, który zniszczył prawie całą budowlę. Potem podjęto jej odbudowę, starając się zachować pierwotny kształt świątyni. Zakończenie prac i ponowne jej poświęcenie nastąpiło w 1854 r.

Bazylikę poprzedza dziedziniec otoczony granitową kolumnadą, pośrodku którego znajduje się figura św. Pawła z mieczem. Fasadę zdobią mozaiki, a wnętrze podzielone jest na pięć naw. W świątyni znajduje się wiele cennych dzieł sztuki. Warto zwrócić uwagę na: baldachim Arnolfo Di Cambio ocalony z pożaru, trzynastowieczną mozaikę w apsydzie (przedstawiającą Chrystusa z Apostołami), kandelabr z XII wieku i Kaplicę Krzyża Świętego z freskami Maderny. Obok kościoła mieści się klasztor, którego dziedziniec otaczają krużganki z XII sulecia.

Bazylika Św. Jana na Lateranie

Bazylika zbudowana przez Konstantyna Wielkiego była wielokrotnie niszczona i przebudowywana m.in. przez Giovanniego di Stefano i Francesco Borrominiego, dlatego można w niej zaobserwować elementy różnorodnych stylów architektonicznych.
W XVIII wieku Alessandro Galilei przebudował fasadę w wielkim porządku korynckim. Na niej znajduje się piętnaście figur, które przedstawiają doktorów kościoła. W części centralnej ustawiona jest rzeźba Chrystusa.
Do wnętrza bazyliki prowadzi pięcioro drzwi. Drzwi Święte (Porta Santa) są otwierane, tak jak w Bazylice Św. Piotra, tylko w Lata Jubileuszowe. Środkowe drzwi pochodzą z Curii, czyli Domu Senackiego przy Form Romanum.

Świątynia zbudowana jest na planie krzyża łacińskiego z trzema nawami. W we wnętrzu znajduje się tabernakulum Giovanniego di Stefano, gdzie umieszczone są bezcenne relikwie - głowy św. Piotra i św. Pawła. Na ołtarzu papieskim stoi surowy, drewniany stół ołtarzowy przy którym podobno św. Piotr celebrował msze w katakumbach. Natomiast w jednej z naw bocznych znajduje się fragment fresku autorstwa Giotta, przedstawiający Bonifacego VIII proklamującego rok 1300 Rokiem Świętym.

Pałac Senatorów

Obecnie obiekt jest siedzibą Rady Miejskiej. Stoi na miejscu historycznego Tabularium (archiwum państwowego) z czasów republiki. Do wejścia prowadzą dwuspadowe schody, projektu Michała Anioła. Pod nimi otwiera się nisza z posągiem bogini Minerwy trzymającej w ręku kulę - symbol panowania Rzymu nad światem. Po jej obu stronach znajdują się rzeźby personifikujące rzeki: Nil i Tybr. Najsłynniejszymi komnatami pałacu są: Sala delle Bandiere, Sala Carroccio (Rydwanu), Zielona i Żółta Komnata, oraz sala zgromadzeń senatu.

Pałac Konserwatorów

Pałac został wzniesiony w XV wieku przez Giacomo della Porta, a dokończył go Michał Anioł. W pomieszczeniach pałacu mieści sie Muzeum Kapitolińskie, gdzie można zwiedzać m.in.: Sale Horacjuszy, Sale Kapitanów, Sale Konserwatorów oraz najsłynniejszą Salę Wilczycy. W tej ostatniej znajduje się Wilczyca Kapitolińska - symbol Rzymu. Rzeźba wykonana jest z brązu i pochodzi z V w. p.n.e.

Palazzo Nuovo

W pomieszczeniach pałacu mieści się najstarsze na świecie Muzeum Kapitolińskie, założone przez Sykstusa IV w 1471 roku. Budowlę zaprojektował Michał Anioła na wzór Pałacu Konserwatorów. Wewnątrz znajduję się wiele sal takich jak np.: Sala Gołębic, Sala Umierającego Gala, Sala Fauna, Sala Filozofów. Na uwagę zasługuje Sala Imperatorów, w której znajduje się 65 popiersi cesarzy rzymskich, co stanowi jedną z najbogatszych i najciekawszych kolekcji rzeźb tego rodzaju.

Pomnik Wiktora Emanuela

Pomnik wzniesiony został na cześć narodu włoskiego, po zjednoczeniu kraju. Wykonanie dzieła powierzono Giuseppe Sacconiemu, który rozpoczął prace w 1885 roku, a ukończył je w 1911 r. Nazywany jest Ołtarzem Ojczyzny. Pomnik zbudowany jest z białego marmuru. Integralną częścią monumentu jest konny posąg Wiktora Emanuela II. Na szczycie schodów znajduje się Grób nieznanego Żołnierza, przy którym zawsze stoi straż i płonie ogień.

Piazza Navona

Za czasów Cezara i Augusta istniała w tym miejscu widownia dla greckich przedstawień, a po pożarze w 62 roku cesarz Domicjan wybudował stadion, którego eliptyczną formę plac do dziś zachował.

W renesansie Piazza Navona był głównym miejscem karnawałowych zabaw i turniejów. W 1650 roku Innocenty X nakazał przebudowę placu. Wtedy właśnie powstała potężna fontanna Czterech Rzek (Fontana dei Fiumi) autorstwa Berniniego. Fontanna została skomponowana wokół egipskiego obelisku sprowadzonego na polecenie wspomnianego papieża z ruin Cyrku Maksencjusza. Cztery postacie, wraz z elementami krajobrazu symbolizują cztery rzeki, z czterech kontynentów: Nil, Dunaj, Ganges i Rio de la Plata. Na placu znajdują się także dwie inne fontanny: Neptuna i Maura.

Fontanna di Trevi

Została zbudowana z inicjatywy Klemensa XII w miejscu istniejącej wcześniej fontanny, zaprojektowanej przez Leona Battiste Albertiego w 1435 roku. Woda doprowadzona jest akweduktem zbudowanym w 19 r. p.n.e. przez Agryppę. Autorem nowej fontanny był Niccolo Savi. Prace trwały w latach 1735-1776.

Forma tej barokowej fontanny przypomina fasadę budynku. Jej wymiary wynoszą: 20 m szerokości i 26 m wysokości. Pośrodku znajduje się bóstwo oceanów na rydwanie ciągniętym przez dwa konie (trytony). Jeden symbolizuje spokojne morze, a drugi morze podczas sztormu. Woda spływa tarasami od wielkiego posągu Okeanosa do wielkiego basenu otoczonego schodami.

Według legendy nazwa fontanny związana jest z imieniem Trevia noszonym przez dziewicę (łac. virgo), która odkryła źródło wody wykorzystane przy budowie akweduktu. Wodę doprowadzaną przez ten akwedukt do fontanny nazywa się Acqua Virgo.

Aby powrócić do Rzymu turyści wrzucają drobne monety do fontanny, które są wyławiane przez władze miasta i przeznaczane na utrzymanie zabytków.

Plac Hiszpański i Schody Hiszpańskie

Na środku placu, mającego kształt klepsydry, mieści się fontanna w kształcie łodzi (Fontana della Barcaccio) autorstwa Berniniego. Na początku XVIII wieku powstały Schody Hiszpańskie prowadzące na plac. Zaprojektował je Francesco Sanctis.

Scalinata di Spagna to niezwykłe miejsce, gdzie rysownicy malują karykatury turystów, przekupki sprzedają prażone orzechy, na stopniach opalają się znużeni wędrowcy, a młodzi artyści prezentują swoje umiejętności. Na szczycie schodów usytuowany jest XVI wieczny kościół Trinita dei Monti (kościół św. Trójcy), zbudowany według projektu Carla Maderny.

Kościół i schody były sfinansowane przez rząd francuski. Natomiast nazwa związana jest z lokalizacją ambasady hiszpańskiej, która mieści się w południowej pierzei placu.

Zamek Świętego Anioła

Zamek, usytuowany na prawym brzegu Tybru, został zbudowany nie do celów obronnych, ale jako grobowiec przeznaczony dla rodziny cesarza Hadriana (Mauzoleum Hadriana). Budowa została rozpoczęta ok. 135 roku, a ukończona w 139 r. Aby połączyć budowlę z Polem Marsowym wybudowano ośmioprzęsłowy most Pons Aelius.

Grobowiec wybudowany został na podstawie w kształcie kwadratu, na której ustawiono koliste mauzoleum przekryte kopułą. Kopuła ozdobiona była posągiem cesarza powożącego kwadrygą, wykonanym z brązu. Na krawędzi ścian mauzoleum ustawione były posągi z marmuru. W grobowcu pochowano Antonina Piusa, Marka Aureliusza, Septymiusza Sewera, i Karakallę.

W 271 roku mauzoleum zostało włączone w system murów obronnych Rzymu. W czasach Teodoryka zostało zamienione na więzienie, a w V wieku przebudowano je na fortecę.

Pod koniec VI stulecia papież Grzegorz I Wielki przemianował mauzoleum na Zamek św. Anioła. Według legendy podczas zarazy panującej w Rzymie ujrzał nad budynkiem Mauzoleum postać anioła z mieczem w ręku. W 608 roku papież Bonifacy IV na szczycie budynku wybudował kaplicę Świętego Anioła w Niebie. Od 1752 roku budynek zdobi rzeźba przedstawiająca anioła z mieczem.

Obecnie znajduje się w nim watykańskie muzeum średniowiecznej broni. Natomiast na szczycie twierdzy można posiedzieć w kawiarence, podziwiając piękny widok rozciągający się na miasto.

Bazylika Santa Maria Maggiore

Santa Maria Maggiore, usytuowana na wzgórzu Eskwilin, jest jednym z kościołów patriarchalnych Rzymu i Watykanu. Jej budowę rozpoczęto w 431 po soborze efeskim, na którym ogłoszono kult Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. W tym czasie na wzgórzu Eskwilin znajdowała się świątynia Junony Lucindy, opiekunki rodzących kobiet. Kolumny z tej świątyni wykorzystano przy budowie nowego kościoła.

Obecna fasada powstała w XVIII wieku, według projektu Ferdynanda Fugi. Do elewacji przylegają dwie jednakowe fasady pałaców kapituły. Po prawej stronie, nad bryłą bazyliki góruje romańska kampanila.

Loggia w fasadzie ozdobiona jest mozaikami z XV wieku. W centralnej części znajduje się medalion z postacią Chrystusa. Ułożone w pasy sceny ilustrują legendę o śniegu związaną z powstaniem bazyliki. Zgodnie z nią papież Liberiusz i rzymianin Jan ujrzeli we śnie Matkę Boską, która powiedziała im, że w miejscu, w którym w środku lata spadnie śnieg, zostanie zbudowany kościół. W nocy z 4 na 5 sierpnia 352 wzgórze Eskwilińskie pokrył śnieg.

Wnętrze bazyliki jest trójnawowe. Posadzka ułożona z porfiru i marmuru jest dziełem kamieniarzy ze szkoły Cosmatich. Renesansowy sufit zaprojektowany przez Giuliano da Sangallo został ozdobiony złotem przywiezionym przez Krzysztofa Kolumba. Wzdłuż ścian nawy głównej, powyżej kolumn, znajdują się mozaiki z V wieku przedstawiające sceny z Starego Testamentu.

Ołtarz główny osłania baldachim, a pod nim znajdują się relikwie żłóbka Jezusa. Ściany i sklepienie zakrystii pokrywają freski. Wśród nich dostrzec można obraz przedstawiający zamek w Malborku. Na wysokości ołtarza głównego usytuowane są dwie kaplice. W tej po prawej stronie znajduje się grobowiec Piusa V i Sykstusa V, dlatego nazywana jest także Kaplicą Sykstyńską. Powstała pod koniec XVI wieku według projektu Domenico Fontany, na planie krzyża greckiego z kopułą nad centralną częścią. Zdobią ją freski ilustrujące wydarzenia z czasów pontyfikatu Sykstusa.

Kaplica po lewej stronie, zbudowana została według projektu Flaminio Ponzio, ukończono ją w 1613 roku. Znajdują się w niej nagrobki Pawłą V i Klemensa VIII. Kaplica nazywana jest Pawłową (od pontyfikatu Pawła V) albo Borghese (od rodowego nazwiska papieża).

Katakumby

Katakumby, tworzące rozległe korytarze, usytuowane są na peryferiach Rzymu. Były niegdyś miejscem spotkań i modłów pierwszych chrześcijan. Po wiekach zapomnienia odkryto je ponownie w XVI stuleciu.

Katakumby św. Domicylii powstały ze zwykłego cmentarza należącego do Domicylii. Znajdują się w nich ruiny bazyliki św. Nerusa i Achilleusa oraz grobowiec Flawiuszy. W katakumbach odkryto także freski pochodzące z II-IV wieku.

Katakumby św. Kaliksta, składające się z czterech poziomów, powstały za papieża Kaliksta III i stały się oficjalnym cmentarzyskiem biskupów Rzymu. Dla zwiedzających udostępnione są m.in. galeria grobowców, krypta papieża Euzebiusza i krypta Luciny.

Katakumby św. Sebastiana są także czteropoziomowe. Na drugim poziomie znajduje się krypta św. Sebastiana z popiersiem świętego, przypisywanym Berniniemu.

Na uwagę zasługują także inne zabytki Rzymu takie jak: Forum Boarium, Piramida Cestiusza, kościół Santa Maria in Cosmedin oraz znajdujące się pod miastem Tivoli.